Շրջափակումը, պատերազմը և այլ հիշատակումները չեն արդարացնում և ոչ ոքի

Ապրիլյան հեղափոխության ժամանակ և հետո հասարակության տարբեր շերտերում խոսվում է վենդետայի մասին: Ոմանք հանուն երկրի միասնության և խաղաղության հակված են ասելու «ոչ», ոմանք էլ, անձնական, թե այլ պատճառներով, խոսում են դրա անխուսափելիությունից:

Ասեմ, որ լատինական «վինեդիկտա», «վենդիկատ» բառը, որը հայերեն թարգմանվում է «հատուցում» բառով, ոչ մի եզր չունի պետականորեն գրված օրենքների հետ: «Վենդետան» կլանների, խուլիգանների, գողերի չգրված օրենքներով «ռազբորկան» է, որը ոչ մի ընդհանուր բան չունի երկրի Սահմանադրությունից բխող օրենքների հետ, ընդհակառակը, օրենքը նման արարքներ հայտնաբերելիս կատարողներին պատժում է, եթե, իհարկե, երկիրը իրավական է և հարգվում են գրված օրենքները։ Երկրի հիմնական օրենքի առջև հավասար են բոլորը, և օրենքի խախտման դեպքում պիտի պատասխան տան երկիր թալանողը, օրենքներ խախտողը, մարդասպանը, որովհետև դա ամրագրված է ցանկացած երկրի սահմանադրությամբ: Եթե հեղափոխությունն արյունոտ է (իսկ որ բոլոր հեղափոխություններն այդպիսին են, փաստ է, ապրիլյանը բացառիկ երևույթ է հեղափոխությունների պատմության մեջ), ապա դաժան են այդ ընթացքում գրված, նաև չգրված օրենքները, որովհետև արյունոտ հեղափոխությունը վերջնական հաղթանակի համար այլ ճանապարհ չունի, որովհետև հենց թուլանում է հեղափոխության սուրը, վրա է հասնում Թերմիդորի 9-ը:
Հեղափոխության ժամանակ գործում են հեղափոխական օրենքները, որոնք կապ չունեն մինչ այդ գործող օրենքների հետ: Փա՜ռք Աստծո, մեր հեղափոխությունը խաղաղ էր, և երկրում գործում են գրված լավ թե վատ օրենքները, այսինքն, գործող օրենքները ժառանգաբար անցնում են նոր իշխանություններին: Իսկ որ այդ օրենքները հարմար պահին կարող են սրի պես ուղղվել դեպի հեղափոխությունը, բացառված չէ:

Կուզենայի հարցնել` եթե հեղափոխություն չլիներ, ի՞նչ է, գործող օրենքներով կոռումպացվածը չպե՞տք է պատժվեր: Այո, բայց ըստ առաջին դեմքի հայեցողության: Իսկ ավելի ճիշտ, կոռումպացված բանդան ինքն իրեն պիտի պատժեր: Ծիծաղելի է: Կոռումպացված կարող են լինել ինչպես փոքր, միջին պաշտոնյաները, այնպես էլ տարբեր «ռանգի» պաշտոնյաներ, ընդհուպ երկրի առաջին դեմքը:
Եթե առաջին դեմքը կոռումպացված չէ, ապա կարելի է հաստատ ասել, որ կոռուպցիայի մակարդակը երկրում անհամեմատ ցածր է, աննկատելի: Կոռուպցիան ոչ միայն կաշառակերությունն է, այլև ծախվածությունն ու բարոյական անկումը: Եթե երկրի առաջին դեմքը կեղծում է ընտրությունները և ընտրակաշառքով մնում է պաշտոնին, ի՞նչ է, հանուն աշխատավարձի՞, թե՞ կուտակած թալանը պաշտպանելու և բազմապատկելու համար: Կարող եմ մի բան հաստատ ասել, որ, սկսած 1996 թվականից (թեպետ 1991-ի վրա էլ փոքր-ինչ կասկածում եմ), մեր երկրում բոլոր ընտրությունները կեղծված են: Ժողովուրդը կաշառք էր վերցնում և հաճախ դեմ էր քվեարկում, արդյու՞նքը: Մեր բոլոր նախագահները լավ էին սերտել Ստալինի հայտնի խոսքը. «Կարևորն այն չէ, թե ինչպես են քվեարկում, այլ այն, թե ինչպես են հաշվում»: Կաշառում էին ժողովրդին, որ նա գա ընտրության, որ դիտորդներին ցույց տան ժողովրդի մասնակցությունը, նրանք էլ արձանագրեն, որ այս ընտրությունները մի քայլ առաջ էին նախորդներից։

Իշխանավորները զզվեցրել էին ժողովրդին, և նա համոզված էր, որ ընտրություններով հնարավոր չէ փոխել ինչ-որ բան: Տարիներ շարունակ ժողովրդին համատարած կաշառելով և իշխանության մնալով, շարունակում էին երկիրը կեղեքելու քաղաքականությունը: Այդ կեղեքելու քաղաքականության արդյունքն այն է, որ հիմնովին ոչնչացվեց երկրի հզոր արդյունաբերությունը: Եվ այդ ոչնչացումը կատարվում էր բացահայտ խաբեության ճանապարհով: Բագրատյանական վաուչերներով սկսվեց այդ ամենը: Նայեք կառավարության ցանկացած որոշում սեփականաշնորհման վերաբերյալ և այնտեղ կկարդաք, որ այսինչ ձեռնարկությունը սեփականաշնորհել է այսինչը, որը պարտավոր է իքս տարում կատարել այսքան միլիոն դոլարի ներդրում, որի արդյունքում պիտի բացվեն այսքան աշխատատեղեր: Անցնում էր իքս տարին, ոչ ներդրում էր լինում, և ոչ էլ աշխատատեղեր էին բացվում, այլ սեփականատերը ոչնչացնում էր արդյունաբերական միջոցները և վաճառում:
Տեղին է նշել, որ միլիոնավոր դոլարների արժողությամբ գործարանները հենց այնպես, շան մսի գնով էին սեփականաշնորհում: Պարզից էլ պարզ էր, թե այդ շան մսի գնից դուրս որքա՜ն շաբաշ էր գնում գործարքն իրականացնողի գրպանը: Այժմ թող թույլ տրվի հարցնել` եթե մեղավորին ենթարկենք գոնե բարոյական պատասխանատվության և խնդրենք վերադարձնել անաշխատ եկամուտները, որ երկիրը դուրս գա այս վիճակից, նրանց նկատմամբ կիրառում ենք վենդետա՞:

Սեփական երկրի կեղեքմամբ ձեռք բերած եկամուտներին անհրաժեշտ է գումարել նաև այն ռազմավարը, որը ներկրվել էր երկիր հաղթանակի արդյունքում: Այդ ռազմավարը զինվորի արյան գինն էր, որը պիտի ծառայեր երկրի զարգացմանը: Ավա՜ղ:
Այն հազարավոր զինվորները, որոնք թաղված են Եռաբլուրում, հավատացած եմ, վենդետա չեն պահանջում, բայց պահանջում են իրենց ծնողների, հարազատների արժանապատիվ ապրելու իրավունքը: Հիշում եմ, երբ Քոչարյանը եկավ իշխանության, ընդդիմությունը նրանից պահանջեց տալ առաջին նախագահի աշխատանքի իրավական, քաղաքական գնահատականը: Քոչարյանը դա չարեց, միայն կմկմաց, թե առաջին նախագահին չի կարելի դատել: Ոչ թե նրա հանդեպ ունեցած սիրուց Քոչարյանն այդպես արտահայտվեց, այլ համոզված էր, որ գնալու էր նրա ճանապարհով: Այո, անչափ դժվար է գալ իշխանության և երկրի մարդ քաղաքացի մնալ: Դժվար է գալ իշխանության և չգայթակղվել գռփելու, կուտակելու մոլուցքով: Իշխանությունը մարդու մեջ արթնացնում է նրա ստոր բնազդների մեծ մասը, և եզակի անհատներին է հաջողվում վեր մնալ այդ ստոր բնազդներից:

Թող ներվի ինձ բերվող օրինակի համար, բայց ֆաշիստական վերնախավի մեջ որևէ կաշառակերի անվան ես չեմ հանդիպել: Նույնը` Ստալինի ժամանակ: Երբ Ստալինն իմանում է, որ Ժուկովը ռազմավար է բերել, նրան հարցնում է. «Գեորգի Կոստանտինովիչ, ի՞նչ է քեզ պակասում, այս ամբողջ երկիրը քոնը չէ՞, ինչի՞դ է պետք այդ ռազմավարը, որ բերել ես»: Ստալինի խոսքից հետո Ժուկովը բերած ողջ ռազմավարը փոխանցում է մի որբանոցի:
Տեղին է հիշել նաև Ռոկոսովսկուն: Իր համար առանձնատուն էր կառուցել, որի բացմանը ներկա է եղել նաև Ստալինը: Գովելով Ռոկոսովսկու կառուցողական ջիղը, Ստալինն ասել է, թե լավ մանկապարտեզ ես կառուցել: Եվ Ռոկոսովսկին տունը նվիրում է ինչ-որ մանկապարտեզի:
Ասելիքս է, եթե առաջին դեմքը կոռումպացված չէ, երկրում անհամեմատ ցածր է կոռուպցիայի մակարդակը: Տեղին է հարցնել` ո՞ր արժանիքի համար է առաջին նախագահին տրվել մի հսկայական շինություն հսկայական հողակտորով: Հավատացած եմ, որ ասելիքս ըմբռնելի չի լինի մեր հասարակության համար, որովհետև մեր մեջ նստած է դեռևս ճորտի հոգեբանությունը, բա նախագահ է, ի՞նչ է, իրավունք չունի՞: Թող թույլ տրվի հարցնել` ԱՄՆ-ի ո՞ր նախագահին են թոշակի անցնելու կապակցությամբ հատկացրել հսկայական առանձնատուն: Ո՛չ մեկին: Իսկ մե՞նք: Քի՞չ է նրանց կատարած թալանը, դեռ առանձնատու՞ն ենք հատկացնում:

Եթե չեմ սխալվում, Անգլիայում, ընդամենը մեկ անգամ, կարծեմ Մարլբորոներին, պետությանը մատուցած բացառիկ ծառայությունների համար հատկացրել են հողամաս և առանձնատուն:
Որո՞նք է Լևոն Տեր-Պետրոսյանի` հայրենիքին մատուցած բացառիկ ծառայությունները։ Այն, որ հիմք դրեց երկրի արդյունաբերության քայքայմա՞նը, որ եղբայրն իրավունք ուներ ավերվող գործարաններից արտահանելու և վաճառելու այն, ինչ ուզում էր, որ ընտրակաշառքով և ընտրություններում պարտված լինելով հանդերձ իրեն կրկին հռչակեց նախագա՞հ: Բացառիկ ծառայություններ ունեցած անձին մի խումբ «դավադիրներ» չեն քշում իշխանությունից, և ժողովուրդն ուրախությամբ ընդունում է փաստը: Ասում են` օրենքով է հասնում: Ո՞վ է գրել այդ օրենքը և ո՞ր ազգային պառլամենտը... Ա՞յն, որի անդամների ճնշող մեծամասնությունը դեֆակտո անօրինական է ընտրվել:

Այսօր դժվար է միանշանակ ասել, թե Փաշինյանը որ ճանապարհով կգնա, նրանո՞վ, որ ընտրեց Քոչարյանը և հեռանալով ընտրեց Մարտի 1-ը, թե՞ անցած նախագահների գործունեությանը կտա իրավական, քաղաքական, ինչու չէ, նաև տնտեսական գնահատական: Շրջափակումը, պատերազմը և այլ հիշատակումները չեն արդարացնում ոչ ոքի: Շրջափակման և պատերազմի պայմաններում չի արտահանվել երկրի ողջ ունեցվածքը: Իսրայելը 70 տարի պատերազմում է, բայց բնակչությունը 600 հազարից դարձել է յոթ միլիոն և այսօր էլ հավակնում է կոչվելու գերպետություն:

Սոկրատ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ

Հ.Գ. Չեմ ընդունում վենդետան, քանի որ դա ավազակների չգրված օրենքով «ռազբորկան» է, բայց ընդունում եմ, և շատերն ինձ համամիտ կլինեն, որ, անկախ դեմքից, դիրքից, օրենքի առաջ բոլորն են հավասար, և կատարած արարքի համար յուրաքանչյուրը պետք է պատասխան տա:

Հեղինակի նյութեր

• Նիկոլին «քարշ տալու» սրբազան գործը դրված է հայ ժողովրդի վրա
• Ո՞վ է Գագիկ Ջհանգիրյանը
• Երբ այլևս չես լի­նի իշ­խա­նու­թ­յան, զին­վո­րա­կան տրի­բու­նա­լը վեր կհա­նի մեզ պար­տադր­ված պար­տու­թ­յան բո­լոր պատ­ճառ­նե­րը
• Հիմ­նա­կան մե­ղա­վո­րը հայ կա­ռա­վա­րող­ներն են
• Իմ գնա­լուց ա­ռաջ թող Հա­յաս­տա­նում ջր­հե­ղեղ լի­նի
• Ո՞րն է քո մատ­նու­թ­յան գի­նը, դա­վա­ճան պա­պի` ֆա­շիստ­նե­րին ծախ­ված ե­նո­քա­վան­ցի Նի­կոլ Փա­շի­ն­յա­նի դա­վա­ճան թոռ
• Խրախ­ճանք ժան­տախ­տի պա­հին
• Ո՛վ մարդ­կա­յին ար­դա­րու­թ­յուն, թո՛ղ ես թք­նեմ քու ճա­կա­տիդ
• Զոհ­ված­նե­րի ա­ր­յու­նը երկն­քից կան­չում է` պա­տե­րազ­մը հասց­նել հաղ­թա­կան ա­վար­տի
• «Պրո­ֆե­սիո­նալ» «իմ­քայ­լա­կան­նե­րը» կե­րան իմ 800 հակ յոն­ջան և …
• Նի­կոլ, իսկ դու ար­դա­րաց­վե՞լ ես, մաքր­վե՞լ ես քո քրեա­կան ան­ց­յա­լից
• Վե­հա­փա՛ռ, կրկ­նեք Գևորգ Հին­գե­րոր­դի օ­րի­նա­կը, ժամն է գոր­ծե­լու
• Պատ­մա­կան դեպ­քե­րի և դեմ­քե­րի հա­մե­մա­տա­կան վեր­լու­ծու­թ­յուն
• Որոշ բա­շի­բո­զուկ­ներ փոր­ձում են զրո­յաց­նել մեր կես­դա­ր­յա պայ­քա­րի ի­մաս­տը
• Արտա­կարգ և լիա­զոր դես­պան Ար­ման Նա­վա­սար­դ­յա­նին
• Վեր­նա­գի­րը վեր­ջում թող ընտ­րի ըն­թեր­ցո­ղը (պա­խա­րա­կե­լի՞ է, որ ո՛չ գո­միկ են, ո՛չ էլ տրանս­գեն­դեր)
• ՈՒ՞ր է մեզ տա­նե­լու այս գաղջ մթ­նո­լոր­տը
• Ո՞վ դուրս թո­ղեց Ղա­րա­բա­ղը բա­նակ­ցա­յին գոր­ծըն­թա­ցից
• Ձեր հերթն էլ կգա
• Ես` որ­պես ՀՀ քա­ղա­քա­ցի, հայ­տա­րա­րութ­յուն եմ տա­լիս ժա­մա­նա­կին հորդ կա­տա­րած հան­ցա­գոր­ծու­թ­յան մա­սին

Մեկնաբանություններ